Het wordt weer zomerweer. Dat mogen we althans hopen, want het voorjaar heeft ons geen cadeaus gegeven wat dat betreft. Maar de zon is af en toe van de partij en dus lonkt de natuur om te ontspannen, te vertoeven, op reis te gaan, kampen te organiseren. Dat is niet enkel heerlijk en gezond, maar het houdt ook gevaren in. Wie een stadstuintje heeft, loopt niet zoveel gevaar, maar het kan ook daar: een tekenbeet en besmet worden met de ziekte van Lyme tot gevolg. Geen drama als je er snel bij bent en alert reageert, maar het kan ook dramatisch zijn.
De ziekte van Lyme kan gevaarlijk zijn en leiden tot zenuwaandoeningen, hersenschade en hartaandoeningen. Maar niet elke tekenbeet is besmettelijk.
Het gevaar van een heel klein beestje
De natuur is schitterend om zich te ontspannen op vakantie, maar kan ook gevaarlijk zijn, want mensen die een heel jaar door in de stad wonen en fijn aangelegde plantsoentjes doorkruisen om zich in het weekend te ontspannen zijn niet altijd bekend met de gevaren in bossen en velden. Die gevaren komen gewoonlijk niet van heel grote, maar wel van heel kleine beestjes, zoals de teken die verantwoordelijk zijn voor de ziekte van Lyme. Het is een klein insect dat zich in bossen en velden op de huid van wandelaars vastzet, zich vol zuigt met bloed maar ook verantwoordelijk is voor het overbrengen van spirocheet.
De beet begint met een klein rood vlekje, maar als het niet wordt verzorgd komen, hart, longen, zenuwstelsel en zelfs het leven in gevaar. Een klein beestje, maar met grote vernielingskracht. En denk niet “dat kan mij alleen in het zuiden overkomen”, zelfs in de Ardennen, maar ook in onze eigen Kempense heide, zelfs in stadsparken, loert het gevaar. Hoe herken je het en wat kun je eraan doen?
De ziekte van Lyme
Hoewel er nu meer over gesproken en geschreven wordt, is de Lyme-ziekte is geen nieuwe ziekte. Ze werd immers al in 1910 door een Zweeds dermatoloog Afzelius herkend en ruim tien jaar later beschreven twee Franse geneesheren: een verlamming die door een tekenbeet of -steek werd veroorzaakt. Vanaf die tijd ontstond het vermoeden dat de ziekteverwekker een spiraalvormige bacterie was. In 1975 werd deze ziekte herontdekt naar aanleiding van een artritis-epidemie bij kinderen en volwassenen in de Noord-Amerikaanse stad Lyme in de staat Connecticut. Daardoor kreeg de ziekte ook haar naam.
Thans komt de Lyme-ziekte in heel Europa voor tot Groot-Brittannië en het zuiden van Scandinavië. Jaarlijks worden meer dan 500 nieuwe gevallen van typische borreliose beschreven in ons land. Ongetwijfeld vallen er ook heel wat slachtoffers die geen besef van hun probleem hebben.
De teek die in ons land voorkomt en de bacterie via het speeksel van het dier overbrengt, is de Ixodes ricinus. Deze teek heeft een doorsnede van 2-3 mm. Nadat hij zich met bloed heeft vol gezogen, heeft hij zelfs een doorsnede van 1 cm. De teek heeft een levenscyclus van 2 jaar. Eén keer per 2 à 5 dagen moeten hij zich voeden met bloed van mens of dier. Vooral nimfen en volwassen diertjes kunnen besmettelijk zijn en dus de bacterie overbrengen. Men schat dat gemiddeld 20 percent van alle teken besmet zijn met de bacterie. De teken zijn actief van april tot oktober. Ze houden zich op in bos- en duingebieden, hangen aan grashelmen, twijgen en bladeren, laten zich meevoeren door passanten en kruipen dan tot ze een plek vinden waar de huid niet al te dik is, zodat ze makkelijk een bloedvat kunnen bereiken.
Hoe evolueert besmetting?
De infectie, die vooral een zomer- en herfstziekte is, kan mensen van alle leeftijden treffen. Toch slaat ze vooral toe bij jonge volwassenen, meer bepaald bij jongeren die met een jeugdbeweging op kamp gaan en bij bosarbeiders of ecologen, dus groepen die vaker in bossen vertoeven. Wie wandelingen houdt buiten de bospaden loopt dus een risico de ziekte op te lopen.
De steek of beet doet meestal geen pijn. Daarom is het aan te raden om na een wandeling in een besmet milieu zijn lichaam zorgvuldig op de aanwezigheid van teken te onderzoeken en ze snel te verwijderen. Zit er een teek op de huid, dan kan men die best met een speciale tekentang (apotheker) verwijderen. Niet knijpen, niet verjagen met een brandende sigaret of bedwelmen met een in ether gedrenkt wattenpropje zoals men vroeger wel eens aanraadde. Dat is precies wat je niet moet doen, want de teek schrikt en spuit zijn besmettelijke inhoud in je bloed. Met de speciale tekentang bestaat dat gevaar niet en kun je het beestje met draaibewegingen gemakkelijk verwijderen.
Knijp je te hard op de teek, dan kan hij de besmette inhoud van zijn lijf in je huid leegspuiten en zo loop je kans besmet te worden met de ziekte van Lyme.
Hoe langer de teek op de huid blijft zitten, hoe groter het infectierisico wordt. Naar schatting is er een contactduur van 12 tot 24 uur nodig om de teek in staat te stellen de spirocheten in de huid over te brengen. Soms is een korter verblijf op de huid ook al voldoende.
De teek is dus de frequentste overbrenger van de ziekte, maar ook larven en nimfen kunnen bijdragen tot de infectie.
Wat moet je weten?
Iedereen die op de één of andere manier met de natuur in aanraking komt, moet rekening houden met de kans dat hij of zij door een teek wordt gebeten en zo Lyme-ziekte kan oplopen. Wegblijven uit bossen, bosachtige omgeving en tuinen kan je niet. Maar je kan wel, door het dragen van de juiste kleding, redelijk beschermen tegen tekenbeten. Voorkomen is altijd beter dan genezen. Het is zaak om teken, die zich aan jou hebben vastgebeten, zo snel mogelijk te verwijderen. Ook is het verstandig om de datum van een tekenbeet meteen te noteren.
Teken kunnen besmet zijn met bacteriën en virussen. Via hun beet kunnen ze die overdragen en zo infectieziekten veroorzaken. In Oost-Europa bijvoorbeeld komt een hersenontsteking voor die door een virus wordt veroorzaakt en door een tekenbeet wordt overgedragen. Deze ziekte die FSME heet, kennen wij bij ons nog niet. Hier kennen we alleen Lyme-ziekte.
Lang niet elke tekenbeet draagt Lyme-ziekte over. Slechts 15 % van de teken bij ons zijn besmet. De teek hecht zich aan de huid en zuigt zich via een snuitvormig orgaan vol bloed. De bacteriën en virussen die zich in het lichaam van de teek bevinden kunnen zo in contact komen met het bloed van de gastheer. Dat gebeurt niet meteen. De teek neemt er de tijd voor om zich vol bloed te zuigen. Hoe langer de teek bezig is met bloed zuigen, hoe groter de kans is op overdracht van de besmetting.
Daarom is het zo belangrijk om teken snel te verwijderen.
Voorkomen is altijd beter dan genezen: broeken met lange pijpen en overhemden en truien met lange mouwen, beschermen wel. Die kleding moet goed sluitend zijn. Want teken hebben de nare gewoonte om door de kleinste openingen naar binnen te kruipen.
En controleer elke avond na een wandeling je hele lichaam op de aanwezigheid van teken: de warme zones eerst, maar ook de oksels de rug en de billen. Vraag aan je partner dat ook grondig te contoleren bij jou op de hotelkamer op vakantie en doe hetzelfde bij je partner nadien.
Drie stadia
De Lyme-ziekte kent drie opeenvolgende stadia. Gelukkig is ze in elk van die stadia meestal met succes te behandelen. De moeilijkheid bij Lyme-ziekte is dat er gevallen bekend zijn waarbij eerste en/of tweede stadium overgeslagen lijken te zijn en de patiënt alleen de latere verschijnselen heeft. Omdat die latere verschijnselen van Lyme-ziekte ook in andere ziektebeelden passen, kan het gebeuren dat de behandelend arts niet meteen aan Lyme-ziekte denkt.
Eerste stadium: Op de plaats van de tekenbeet kan een rode plek ontstaan, die geleidelijk groter wordt en in het midden weer verbleekt. Er blijft enige tijd een vage lichtrode ringvormige plek rondom de tekenbeet bestaan. De tekenbeet zelf is vaak niet meer te zien. Deze huidaandoening ontstaat meestal binnen 3 weken na de tekenbeet en blijft vaak enkele maanden zichtbaar.
Tweede stadium: Enkele weken tot maanden na de tekenbeet of de (lichte) huiduitslag kunnen aandoeningen van het zenuwstelsel, de gewrichten en/of het hart ontstaan. De neurologische klachten kunnen bestaan uit pijn in de armen of benen, hoofdpijn, een aangezichtsverlamming, waardoor het ooglid niet sluit en de mondhoek hangt en dubbelzien. De gewrichtsklachten bestaan uit opgezwollen pijnlijke gewrichten.
Aandoeningen van het hart veroorzaakt door Lyme-ziekte komen zelden voor. Verschijnselen die daarop wijzen zijn: een trage polsslag en de neiging tot flauwvallen.
Derde stadium: Wanneer de neurologische verschijnselen en gewrichtsklachten verergeren en chronisch worden, spreekt men van het derde stadium. Tot het derde stadium behoort ook een huidaandoening die gelokaliseerd is aan handen, onderarmen, onderbenen en/of voeten. De huid is donkerrood tot paars verkleurd.
Behandeling
Er bestaat (nog) geen vaccin tegen Lyme-ziekte. De ziekte kan dus niet met medische middelen worden voorkomen, maar wel worden behandeld en genezen. Als je klachten hebt die aan Lyme-ziekte doen denken, ga dan snel naar je huisarts. Het resultaat van de behandeling is in elk stadium van de ziekte vrijwel altijd goed, alhoewel gewrichtsklachten ook na behandeling nogal eens kunnen aanhouden. Het is belangrijk dat je je zo snel mogelijk laat behandelen. Er is dan meer kans op succes. Na de genezing ben je niet immuun voor Lyme-ziekte! Je kunt opnieuw door tekenbeten worden besmet!
Denkt de arts aan Lyme-ziekte, dan kan de diagnose gesteld worden door lichamelijk onderzoek en (soms) door bloedonderzoek. Soms kan het echter maanden duren voordat het lichaam antistoffen ontwikkelt. Vandaar dat het moeilijk kan zijn om via bloedonderzoek vast te stellen of iemand Lyme-ziekte heeft.
De beste vorm van onderzoek is je lichaam goed in de gaten te houden en bij elke klacht, die maar even op Lyme-ziekte kan wijzen, contact op te nemen met de huisarts.
Een besmette teek veroorzaakt niet altijd een infectie. Tenslotte wil „geïnfecteerd zijn” niet zeggen dat er ook ziekteverschijnselen zullen optreden. Wandelingen in bossen en velden zijn aangenaam en ontspannend, maar er loeren ook gevaren. Het is gewoon belangrijk alert te blijven.