Zowel in onze keuken als bij de typisch Italiaanse gerechten is de tomaat niet weg te denken. Je kunt je haast geen recept meer voorstellen zonder tomaten. Het is zowel rauw als bereid, een heerlijke groente die kleur en smaak geeft aan recepten. Zelfs als alcoholvrije cocktail met wat kruiden en sappen, is de smaak niet te evenaren. Bovendien bevat de tomaat talrijke vitamines en mineralen en ook lycopeen, waardoor deze groente volgens recent wetenschappelijk onderzoek uitstekend past in een dieet ter preventie van hart- en vaatziekten. Ook in de preventie van prostaatproblemen heb je er alle belang bij tomaten geregeld op je menu te zetten en je smult je heerlijk gezond!
Tomaten bevatten naast andere interessante elementen ook lycopeen en dat is uitstekend voor hart- en bloedvaten en de gezondheid van de prostaat.
Afkomstig uit Peru
De tomaat, met haar Latijnse naam Lycopersicum Esculentum, is een éénjarige plant uit de familie van de Solanaceeën of nachtschaden. Ze is afkomstig uit Zuid-Amerika, meer bepaald Peru en werd er ontdekt door de Spaanse conquistadores, die in het spoor van Christoffel Columbus na 1492 de Nieuwe Wereld „verkenden”. De Azteken bleken de tomaat te kennen onder de benaming xitomate of zitomate. Vandaar onze benaming.
In de 16de eeuw werd deze groente door de Spanjaarden naar Europa gebracht. Ze kreeg verschillende namen: goudappel, liefdesappel, en wolfsperzik of lycopersicum, paradijsappel.
Lange tijd werd ze wantrouwend bekeken vanwege het feit dat ze behoort tot de familie van de Solanaceeën of nachtschaden, waartoe ook andere planten als b.v. de alruin, het bilzekruid, de belladonna, de tabak en de aardappel behoren.
Het was pas op het einde van de 18de eeuw dat ze tot de groenten ging behoren. In 1596 kwam de tomaat naar Engeland, waar ze onder de mooie naam „love apples” bekend raakte. Via Spanje kwam ze ook in Italië terecht en heette daar „pomodoro” (gouden appels).
Zoals alle nieuwe producten waren ze in het begin erg schaars en dus duur, zodat alleen rijke mensen ze wel eens op tafel konden brengen. In onze gematigde streken, waar de zon niet zo overdadig schijnt, althans toch niet altijd en regelmatig, worden tomaten hoofdzakelijk onder glas geteeld. In Italië staat vooral de streek van Milaan en Napels bekend voor de kweek van openluchttomaten.
Gezonde samenstelling
De tomaat bevat veel water (93%). Zij bevat weinig koolhydraten (4 g), nog minder proteïnen (1 g) en vetten (0,3 g), maar een redelijke hoeveelheid organische zuren (citroenzuur en pectinezuur), minerale zouten (kalium, chloor, fosfor, calcium, zwavel, magnesium, natrium, waardevolle oligo-elementen: ijzer, zink, jodium, koper, borium). De verhouding Ca / P is 0,4. Ze bevat ook behoorlijke hoeveelheden vitaminen: C (38 mg), B, PP, E, actieve caroteen, panthoteenzuur. Zij geeft slechts 22 calorieën per 100 g. Maar vooral van belang is het lycopeen, goed voor hart- en bloedvaten en… de prostaat.
In verse tomaten zit een rijke verscheidenheid aan vitaminen zoals maar weinige plantaardige voedingsmiddelen die kennen: de vitaminen A, B, C, E en zelfs K. Het gehalte aan mineraalstoffen komt overeen met dat van de meeste blad- en wortelgroenten. De tomaat heeft daarenboven elementen als radium, ijzer, koper, borium, nikkel en kobalt. Het nog niet zo lang bekende vitamine E-gehalte rechtvaardigt de onder bepaalde volksstammen gebruikte naam van liefdesappel.
Prima voor hart en bloedvaten
Rijpe tomaten bevorderen de spijsvertering, zijn uitstekend voor de lever, de darmen en bestrijden verstopping, zijn herstellend, geven nieuwe levenskracht, zijn water afdrijvend en bestrijden scheurbuik. Zij moeten gegeten worden als ze volkomen rijp zijn, want als ze onvoldoende gerijpt zijn, werken ze wat irriterend en zijn moeilijker te verteren voor de darmen. Tomaten die overrijp zijn werken wat gistend en zijn enigszins giftig. Ze moeten ook vers zijn, want de vitaminen worden geleidelijk vernietigd gedurende het transport en de bewaring.
Bij de aankoop moet men tomaten kiezen die glad, stevig, goed van kleur zijn, zonder groene of zwarte vlekken. Het is wenselijk het vel eraf te halen en in stukken te snijden vlak voor men ze gaat gebruiken, terwijl men er ook dan nog best een paar druppels citroensap overheen sprenkelt. Mensen met een gevoelige spijsvertering kunnen wat last krijgen door de schil, die een lichte irriterende werking heeft. Vandaar het advies ze te „ontdoen van hun jasje” en dat is makkelijker dan je denkt.
Niet nadelig voor de gewrichten
In tegenstelling tot wat men lange tijd heeft beweerd, werkt het oxaalzuur van de tomaat niet nadelig op gewrichtsontstekingen. Ze bevat 3 tot 7 mg per 100 g van dit zuur wat wel verdwijnt als de vrucht rijp is.
Integendeel zelfs: tomaat bevordert de verwijdering van zuren en chloorresten. Daarom moet een redelijk gebruik van deze vrucht niet worden afgeraden aan reumapatiënten want zij kunnen zelfs profiteren van de alkalische werking.
Volgens recent onderzoek is tomaat heilzaam voor de bloedvaten. Wetenschappelijke proefnemingen hebben aangetoond dat zij de bloeddruk doet verlagen. Ze bevat lycopeen dat nuttig is voor de afbouw van LDL (de slechte) cholesterol. Lycopeen is een krachtige antioxidant en helpt hartinfarct en vernauwing van de bloedvaten voorkomen. Maar dat lycopeen komt vooral vrij als je de tomaat verhit. Tomatensoep en tomaat in een warme schotel is dus beter voor wat betreft het lycopeen, dan rauwe tomaten.
Tomaten hebben weinig calorieën, en maken dus deel uit van het dieet van de „zwaarlijvige”. Verse bladeren zouden muggen, vliegen en wespen op een afstand houden.
Planten en oogsten
Tomaten hebben een voedzame grond en veel kalium, de zogenaamde potas, nodig.
Van februari tot in april op een warm broeibed of binnenshuis bij het venster zaaien. Verspenen op 2 of 3 cm afstand, vervolgens een tweede maal onder koud raam op 10 à 12 cm.
Tot eind mei de ramen ’s nachts met stromatten afdekken. Verluchten en begieten.
Eind mei met kluit planten op een tuinbed of tegen een muur, op 60 of 70 cm afstand, een deel van de stengel tegen de grond buigen en ondergraven om nieuwe wortels te vormen.
Al de scheuten, die zich in de bladoksels ontwikkelen, wegnemen om slechts 1 stengel te behouden.
Rond 15 juli de ontwikkeling en de bloei remmen door innijping: de zijscheuten wegnemen zodra ze zich beginnen te vormen.
Einde augustus een aantal bladeren verwijderen om de vruchtkleuring te bevorderen.
Geteeld onder beschutting van glas of plastiekdoek zullen de tomaten vruchten voortbrengen vrij van meeldauw en zonder barsten.
Biologisch
De beste tomaten worden biologisch geteeld. De tomaatplant is uniek omdat ze jaren achtereenvolgens op dezelfde plaats mag geteeld worden. Ze hebben vooral koper en kalium nodig. Te veel stikstof is echter nadelig voor de vruchten. Sommige tuinders staken een koperdraadje doorheen de stam van de plant. Deze werkwijze is onnodig wanneer vóór of na het planten een dikke laag goed verteerde compost aangebracht werd.
Tomatenplanten gekweekt op of onder een laag compost, kennen geen of weinig schadelijke invloeden, zijn sterk van bouw en niet interessant voor eventuele aanvallers.
Toch is het mogelijk dat er nog tomatenaaltjes verschijnen. Maar als je Oost-Indische kers plant, dringt het krachtige aroma van hun wortels langs de bodem in de tomaatplanten, waardoor ze niet meer aantrekkelijk worden voor het tomatenaaltje.
Het is ook bekend dat de groei van de tomaatplanten aangespoord wordt door de nabijheid van brandnetels. Ben je daar afkerig van dan is het tussen zaaien van peterselie ook goed. Met rijen bonen zijn ze goed te combineren.
Tijdens droge perioden wordt flink gegoten, niet op het blad, maar eronder.
Onrijpe tomaten moet je mijden. Te rijpe tomaten werken gistend en iets giftig. Best doe je de pel eraf. Dat kan gemakkelijker als je de tomaat gedurende 1 minuut in kokend water doopt en daarna in koud water plonzen. Nadien vliegt de schil er zo af.
Om tomaat te doen rijpen: In kamertemperatuur brengen van 20°C, met plastiek afdekken tegen het vochtverlies. Naast rijpe appelen of sinaasappelen leggen (vanwege het ethyleen).
Praktisch
-Eet de tomaat als ze volledig rijp is en vooral vers.
-De tomaat moet glad, stevig en goed van kleur zijn.
-Vel eraf halen bij het eten.
-Bladeren van tomaten houden de vliegen buiten.
-Mooier worden dankzij tomaat: Vanwege haar grote hoeveelheid aminozuur trekt ze de poriën samen. Snijd een rijpe tomaat in dunne schijfjes en leg deze op het gezicht.
-Bewaar restjes van tomaten in olie en ze gaan een week mee.
Tip voor tomatensaus en -puree
Ingrediënten: 250 g tomaten, peterselie, zout, kruiden, ui, nog 50 g boter, 5 el bloem, 1/2 l bouillon (of water met bouillonblokje, bij voorkeur vegetarisch).
Bereiding: Maak van boter, bloem en bouillon een dikke saus en roer de tomatenpuree er doorheen.
Ingrediënten: 2 kg tomaten, 2 el olijfolie, 2 uien, 2 teentjes knoflook, tijm, rozemarijn, laurier, zout, peper, basilicum, olie voor het conserveren.
Bereiding: De tomaten met kokend water afspoelen en schillen. Ze halveren en de pitjes verwijderen. De olie warmen en de fijngestampte tomaten erin doen. De fijngehakte uien, knoflook, kruiden en specerijen bijvoegen. 1,5 uur zonder deksel laten sudderen. Als de jus te veel inkookt, 1/2 glas water bijgieten. De puree door het groentemolentje halen, laten afkoelen. In een bokaal doen en er een beetje olie op gieten. De puree kan aldus verscheidene weken op een koele plaats bewaard worden.