Twintig percent van de bevolking lijdt aan hoge bloeddruk. Eén op vier krijgt ooit een hartinfarct en één op vijf mannen heeft ook te maken met trombose. Deze beangstigende cijfers lijken niet de goede kant op de gaan, integendeel, er zijn steeds meer patiënten die last hebben van zogenaamde beschavingsziekten. Een van de hoofdoorzaken daarvan is verhoogde bloeddruk. Daar is een overdreven zoutgebruik mee verantwoordelijk voor.
Per dag hebben we ongeveer 3 tot 5 gram keukenzout nodig, wat overeen komt met ongeveer 2 gram natrium. Een gezond persoon heeft geen moeite om die hoeveelheid te verwerken, want het organisme en vooral de bloedsomloop heeft zout nodig om te kunnen functioneren. Als je weet dat het gemiddelde zoutverbruik rond de twaalf gram per dag ligt, en dat velen soms vijftien en twintig gram per dag gebruiken, is het niet te verwonderen dat er zoveel ziekten aan de bloedsomloop en de nieren bestaan. Om dergelijke hoeveelheden zout te kunnen verwerken, moet het organisme trouwens over grote hoeveelheden water beschikken, wat hart en nieren derhalve erg onder druk zet. Overdreven zoutgebruik is dus zeer schadelijk, maar toch hebben we zout nodig, sportlui weten er alles van.
Ingemaakt en ingeblikt voedsel bevat doorgaans veel te veel zout. Als je aan sport doet in een warme omgeving, kan je ook te weinig zout hebben. Zout is wel van belang voor de temperatuurregeling en de goede functie van de spieren. Maar strooi niet te veel zout op het voedsel. Doorgaans bevat het van nature voldoende zout.
Veel te royaal
We zijn veel te royaal met het zoutvaatje, onze tong en onze smaak zijn door jarenlange mishandeling compleet misleid. Veel mensen grijpen thuis of op restaurant automatisch naar het zoutvaatje vooraleer ze de spijzen hebben geproefd. Het is een ingebakken gewoonte om meteen zout te strooien op het bord. En toch zijn er heel wat kruiden die kunnen gebruikt worden in de keuken om de spijzen een hartige, pittige smaak te geven, zonder dat er overdreven met het zoutvaatje moet worden gestrooid. Heel veel ziekten zijn trouwens het gevolg van te hoog zoutverbruik.
Zout is in vergelijking met vroeger gemakkelijk te verkrijgen en spotgoedkoop. Hadden de Romeinen 2000 jaar geleden moeten zien dat wij het zout in de winter zomaar op de wegen gooien, ze waren ter plekke gestorven van het verschieten, want zout werd destijds het witte goud genoemd. Omwille van zoutwinningsgebieden werden oorlogen gevoerd, steden veroverd en er ontstond welstand rond streken waar zout kon worden gewonnen. Moderne ontginningstechnieken maakten dat zout een goedkoop en gemakkelijk verkrijgbaar verbruiksgoed werd. Te gemakkelijk eigenlijk, want de smaak van het voedsel werd er door bepaald. In de plaats van het enkel te gebruiken om voedsel gemakkelijker te bewaren, werd het praktisch bij alle soort voedsel gevoegd. Daardoor lijden miljoenen mensen in Europa aan hoge bloeddruk, en krijgen miljoenen mensen een hartinfarct.
Giftig en toch nuttig
Ondanks de schade die zout aanricht in onze gezondheid is zout toch een levensbelangrijk mineraal. Drie tot vijf gram keukenzout wordt beschouwd als een onschadelijke hoeveelheid en een gezond persoon heeft er geen problemen mee om die hoeveelheid te verwerken. Velen gebruiken het vier- zelfs het vijfvoudige van die hoeveelheid. Als je bijvoorbeeld zoute haring hebt gegeten, of gezouten chips, dan krijg je meteen dorst, een beschermende reflex van het lichaam om het zout op te lossen in water en het op die manier via de nieren af te kunnen voeren. Het wordt echt schadelijk als het zout zich ophoopt in de weefsels en oedemen veroorzaakt.
Maar die grote hoeveelheden water zijn dan weer een extra belasting voor het hart en de nieren. Het is dus belangrijk dat het zoutverbruik beperkt wordt tot de hoeveelheid die het lichaam dagelijks nodig heeft. Dat vergt wel enig inzicht en vooral discipline in de keuken om met drie tot vijf gram per dag tevreden te zijn. Zout helemaal schrappen is dan weer overbodig en vooral ook schadelijk, tenzij in opdracht van de specialist die bij ernstige nier- of hartziekten tot deze maatregel zal besluiten, echter niet zonder de nodige medicatie.
Een tekort aan natrium kan ook leiden tot ernstige nierstoringen en spierproblemen, omdat daardoor te weinig vocht in de weefsels kan worden vastgehouden. Tenzij men echt doelbewust zoutvrij gaat eten is de kans klein dat we te weinig zout naar binnen krijgen.
Zo bevat 100 gram gekookte ham 6 gram zout en sommige merken gaan zelfs tot acht gram. Een zakje zoute stokjes heeft al 6 gram zout en maatjesharing al 6 tot 7 gram zout. Geconserveerde groenten in blik bevatten zelfs 250 maal meer zout dan in de oorspronkelijke groente voorkomt. Het vreemde is dat hoe meer zout we gaan strooien, des te meer stompt onze smaak af en gaan we nog meer zout aan het voedsel toevoegen. Zout moet nochtans niet als een vijand worden beschouwd, maar als een levensnoodzakelijke stof die met mate en gezond verstand moet worden gebruikt. Zeezout bevat namelijk meer dan dertig interessante mineralen die van belang zijn voor het lichaam en die van pas komen bij de stofwisseling. Kalium en calcium, zo belangrijk voor de goede werking van het spier- en zenuwstelsel komen er ook in voor. Kalium is ook van belang om het giftige natrium te liquideren.
Het is des te meer betreurenswaardig dat door scheikundige bewerkingen enkel nog natrium en chloor in het keukenzout overblijven, waardoor de andere mineralen ontbreken en dus niet meer kunnen meehelpen om het giftige natrium te helpen verwijderen uit het organisme. Zeezout is derhalve ver te verkiezen boven het gewone veredelde steenzout dat tot keukenzout werd bevorderd. Het is evenwel een drama dat de vervuiling van de zeeën ook de zoutwinningen van zeezout heeft besmet. Vandaar dat je op zoek moet gaan naar bronnen waar de vervuiling nog niet te erg heeft toegeslagen.
Toch levensbelangrijk
Ondanks alle gevaren die met te hoge consumptie verbonden zijn, is zout een levensnoodzakelijke stof. Dat kan je best ondervinden als je eens flink hebt gezweet en sportlui ondervinden dat trouwens geregeld. In de sauna, of bij heftige fysieke inspanningen bij zeer warm weer, transpireert het lichaam meer. Daardoor verliest het lichaam veel zouten, een fenomeen dat zelfs atletische types uit hun evenwicht kan brengen. Het begint met misselijkheid, hoofdpijn, duizeligheid, verlies van kracht en gemis aan uithoudingsvermogen. Zelfs eenvoudige spieroefeningen worden loodzwaar. Je mag niet vergeten dat bijvoorbeeld tijdens het joggen bij warm weer, het lichaam zelfs vijf gram zout per uur kan verliezen. Vooral voor de warmteregeling en het goed functioneren van de stofwisseling en de spieractiviteit is er zout nodig.
Als je je moe begint te voelen en de fut uit de spieren verdwijnt, dan is het niet verkeerd om aan zouttekort te denken, vooral tijdens heftige fysieke inspanningen die met overvloedig zweten gepaard gaan. Als niet wordt ingegrepen kunnen spierkrampen optreden, duizelingen die groter worden en complete uitputting. Deze verschijnselen kunnen trouwens ook optreden als gevolg van ernstige diarree waarbij het verlies van minerale zouten niet wordt gecompenseerd. Vandaar dat sportlui soms hun toevlucht nemen tot zouttabletten of speciale drankjes waarin zout is opgelost, teneinde het zoutverlies te compenseren en toch met hun inspanningen te kunnen doorgaan.
Toch voorzichtig blijven
Hoewel zout voor de gezondheid, de bloedsomloop, de stofwisseling van vitaal belang is, moet er toch spaarzaam mee omgesprongen worden, want zoals met alles is overdaad schadelijk. Vooral voor mensen van middelbare leeftijd bij wie verhoogde bloeddruk wordt vastgesteld, is voorzichtigheid van belang. Hoge bloeddruk is een killer, omdat door de verhoogde druk op de vaatwanden een versneld scleroseringsproces optreedt. Veel patiënten die lijden aan verhoogde bloeddruk zijn zich hiervan niet bewust, terwijl anderen die er bang voor zijn en geregeld hun bloeddruk laten controleren bij de dokter, moeten vaststellen dat ze hoge bloeddruk hebben, terwijl dit niet zelden het gevolg is van de angstige situatie of stressfactoren door het witte-kiel-effect. Als ze de bloedruk thuis in een vertrouwde omgeving zouden laten nemen en mensen minder angst inboezemden, zoals een vertrouwde verpleegster, of een bevriend apotheker, dan zouden ze vaststellen dat er eigenlijk niets aan de hand is met de bloeddruk.
Toch is het niet onbelangrijk voorzichtig om te springen met het zoutvaatje en etiketten te lezen bij het kiezen van verpakt en bewaard voedsel. Diepvrieskost bevat in de regel minder zout dan geconserveerde blikgroenten. Ingemaakt vlees bevat gewoonlijk grote hoeveelheden zout en versnaperingen als chips, stokjes, pindanootjes en knabbelkaasjes voor bij de tv zijn grote zoutleveranciers. Snoep daarom liever een appel, eet meer fruit, dat bevat van nature mineralen in een juiste verhouding en bovendien hoef je daar geen zout aan toe te voegen, die smaak bevalt uitstekend. Kies als water ook mineraalarm water zoals Spa-Reine, dat belast minder de nieren en de bloedsomloop. En drink veel: in normale omstandigheden mag je al één tot twee liter per dag drinken, maar als het zeer heet is en je zweet veel, dan moet die hoeveelheid opgevoerd worden, maar je dorst zal je daar wel de nodige indicaties voor geven. En neem vooral de waarschuwingen tegen zout, niet met de nodige korrels zout!